سندرم روده تحريک پذير ( IBS ) چيست ؟
سندرم روده تحريک پذير ، يک اختلال شايع گوارشي است که ويژگي اصلي آن تغيير در اجابت مزاج و درد شکمي است . نکته مهم ، آن است که در سندرم روده تحريک پذير هيچ اختلال عضو شناخته شده اي با معاينه باليني و بررسي تشخيصي معمول يافت نمي شود و هيچ شاخص قطعي براي سندرم روده تحريک پذير وجود ندارد . بنابراين تعريف بيماري بر اساس معيارهاي باليني ، و به تشخيص پزشک خبره گذاشته مي شود .
• تظاهرات باليني
IBS بيماري جوانان است و اغلب مبتلايان ، در سنين کمتر از ۴۵ سالگي به سر مي برند ولي ممکن است افراد مسن نيز درگير شوند . زنان ، ۲ تا ۳ برابر مردان به اين بيماري مبتلا مي شوند . شايع ترين شکايت بيماران ، درد شکم همراه با تغيير اجابت مزاج به صورت يبوست ، اسهال يا هر دو است . درد در IBS مي تواند در قسمت هاي مختلف شکم احساس شود . ممکن است در قسمت بالاي شکم ، پايين شکم يا پهلوها حس شود . معمولاً درد ، دوره اي است و با دوره هاي تشديد يا تخفيف همراه است اما در بعضي بيماران ، درد دائمي مي شود . شدت درد ممکن است خفيف و قابل تحمل باشد يا آن قدر شديد باشد که فرد به طور دوره اي توان رفتن به سرکار را نداشته باشد . به هر حال درد شکمي تقريباً در تمامي بيماران فقط در ساعات بيداري وجود دارد و غالباً با مصرف غذاهاي خاص يا استرس عاطفي افزايش مي يابد و به عکس با دفع گاز يا مدفوع کاهش پيدا مي کند .
• تغيير اجابت مزاج
شايع ترين نشانه باليني IBS است . مهم ترين حالت ، يبوست همراه با اسهال و به صورت متناوب ، و به صورت دوره اي است .
يبوست ممکن است دوره اي باشد اما در نهايت ، پايدار و مقاوم به مسهل ها مي شود . همچنين اغلب بيماران احساس دفع ناکامل مدفوع دارند در نتيجه تند تند به دستشويي مي روند و زور زدن هاي يپاپي آنان سبب ايجاد مشکلاتي در راست روده و مقعد مي شود . اسهال در بيماران ممکن است نشانه اصلي باشد . اسهال به صورت حجم هاي کوچکي از مدفوع شل است . در اصل اغلب حجم مدفوع زياد نشده اما بيمار به طور مکرر براي دفع آن بايد به دستشويي برود . اسهال شبانه در اين بيماران هرگز ديده نمي شود و اگر فردي اسهال شبانه داشت حتماً پزشک به مشکلات عضوي فکر مي کند .
اسهال ممکن همراه با دفع مقادير زياد بلغم و ترشحات چسبناک ( شبيه خلط سينه ) همراه باشد و در پاره اي از موارد بلغم و نه اسهال ، شکايت اصلي بيماران را تشکيل مي دهد . خونريزي همراه مدفوع هرگز در IBS ديده نمي شود مگر بيمار به دليل اشکال دفعي ، همزمان بواسير يا شقاق داشته باشد . به هر حال در صورت وجود خون در مدفوع ، هميشه بيمار و پزشک بايد مراقب وجود بيماريهاي عضوي باشند و بررسي بيشتري انجام گيرد .
اسهال در IBS همراه با سوء جذب مواد تغذيه اي نيست و باعث کاهش وزن نمي شود بنابراين در صورت همراهي کاهش وزن در بيمار مبتلا به اسهال بايد به تشخيص IBS شک نمود .
اتساع شکم ، نفخ ، آروغ زدن يا دفع گاز زياد از مقعد شکايت شايع بيماران مبتلا به سندرم روده تحريک پذير است . مطالعات نشان مي دهد که در واقع در اغلب بيماران ، گازهاي روده اي افزايش نيافته اند بلکه حساسيت بيش از حد بيمار به مقدار اندک گاز باعث احساس بيش از حد گاز در روده شده است .
• شکايات گوارشي فوقاني
بسياري از بيماران از سوء هاضمه ، سوزش سردل ، تهوع و استفراغ شکايت دارند . گرچه خود IBS ممکن است دستگاه گوارش فوقاني را درگير نمايد اما اين علائم ممکن است نشانه وجود همزمان زخم يا جريان بيش از حد اسيد از معده به مري باشد و ممکن است در مواردي پزشک انجام بررسي دستگاه گوارشي فوقاني را لازم بداند .
• آيا کوليت عصبي همان سندرم روده تحريک پذير است ؟
اصطلاح کوليت نشانگر وجود التهاب در کولون است ، در صورتي که در بيماري IBS هيچ اختلال عضوي مشخص ( از جمله التهاب کولون ) وجود ندارد بنابراين اين کلمه يک غلط مصطلح است ، بايد از عنوان آن خودداري کرد .
• آيا بيماران دچار IBS مشکل روحي - رواني دارند ؟
بيماري مشخص رواني در بيماران IBS يافت نشده اما افراد مبتلا به IBS اغلب افرادي حساس و زودرنج هستند و بيش از ساير افراد ، به استرس هاي عاطفي - رواني حساسيت نشان مي دهند . اضطراب و افسردگي در بيماران IBS شايع تر است و در پاره اي از موارد نياز به مشاوره با روانپزشک وجود دارد . از طرفي سابقه آزارهاي جسمي ، روحي و جنسي در افراد مبتلا به IBS بيشتر از ساير افراد ديده مي شود .
• براي بيمار مبتلا به IBS چه بايد کرد ؟
مهم ترين مسآله در تشخيص IBS افتراق دادن آن از بيماريهاي عضوي با علائم مشابه است . بيماريهاي عضوي مثل سوء جذب يا بيماري التهابي روده مي توانند ايجاد اسهال خوني کنند و با توجه به درمان کاملاً متفاوت اين بيماري ها با IBS ، بايد بتوان به دقت آنها را از IBS تفکيک کرد . در بيماريهاي عضوي کاهش وزن ، تب ، دفع خون يا اسهال شبانه ممکن است وجود داشته باشد که به هيچ وجه در IBS ديده نمي شود . همچنين شروع بيماري در سنين بالاتر از۴۵ سال ، سير پيشرونده بيماري يا عدم قطع اسهال با وجود ناشتا ماندن طولاني ميتواند به نفع بيماري عضوي باشد و نياز به پيگيري و بررسي دقيق دارد و بايد بيمار براي معاينه دقيقه به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و در صورتي که پزشک در شرح حال و معاينه باليني نکته اي به نفع اختلال عضوي پيدا نکرد ، براي اطمينان خاطر ، بعضي از آزمايش هاي اوليه شامل شمارش تعداد سلول هاي خوني ، سرعت رسوب گلبولي ، تست هاي کارکرد تيروئيد آزمايش کامل مدفوع ممکن است ضرورت پيدا کند . در اغلب بيماران ، انجام رکتوسيگموئيدوسکوپي ( مشاهده قسمت انتهايي دستگاه گوارش تحتاني با آندوسکوپ مخصوص ) به همراه نمونه برداري از اين ناحيه الزامي است . بسته به نظر پزشک ممکن است روش هاي تشخيصي ديگر مثل رويت دستگاه گوارش فوقاني با آندوسکوپ ، رويت کل دستگاه گوارش با کولونوسکوپ يا عکسبرداري از کل روده باريک ضروري باشد و در بعضي موارد ، سونوگرافي شکم يا آزمايشات اختصاصي تر مدفوع يا خون توصيه مي شود .
• درمان
مهم ترين مساله در درمان بيمار آن است که بيمار اطمينان حاصل کند که بيماري وي خطرناک نيست ، علامتي به نفع بدخيمي وجود ندارد و سير بيماري ، پيشرونده نيست ، ارتباط صحيح پزشک با بيمار ، مهم ترين نکته در درمان مناسب بيمار است . در قدم بعدي بايد به بيمار گوشزد کرد که از مصرف غذاهايي که علامت هاي وي را تشديد مي کند خودداري کند ، قهوه ، کلم ، نخود ، لوبيا و بادمجان بعضي از اين غذاها هستند . در بعضي از بيماران ، شير و لبنيات باعث تشديد علائم بيماري مي شوند که بايد به بيمار گوشزد کرد که شير بدون لاکتوز مصرف کند .
در بيماراني که يبوست شکايت غالب است ، مصرف غذاهاي پرفيبر با داروهاي افزاينده حجم مدفوع مثل سبوس يا پسيليوم مي تواند مفيد باشد اما در بعضي بيماران اين داروها باعث افزايش نفخ و اتساع شکم مي شوند .
در بيماراني که اسهال ، شکايت غالب است مصرف اندک داروهاي ضداسهال مثل ديفنوکسيلات يا لوپراميد مي تواند مفيد باشد اما درمان با اين داروها بايد به عنوان يک درمان موقت تلقي شود و رژيم غذايي جايگزين آن شود .
داروهاي آنتي کلي نرژيک مي توانند نشانه هايي چون درد را به طور موقت برطرف کنند . بهترين اثر آنها زماني ظاهر مي شود که قبل از درد قابل پيش بيني ( مثلاً دردي که به دنبال غذاخوردن ايجاد مي شود ) مصرف شوند . دي سيکلومين و هيوسين از اين دسته هستند .
• داروهاي ضد افسردگي
اين داروها غير از تأثير بر اختلالات خلق مي توانند در کاهش درد بيمار بسيار مؤثر باشند و ممکن است در کاهش علائم مربوط به نفخ ، اسهال يا يبوست هم نقش بسزايي داشته باشند ، البته انتخاب نوع دارو کاملاً به تجربه پزشک معالج و بر اساس علامت غالب بستگي دارد .
سندرم روده تحريک پذير ، يک اختلال شايع گوارشي است که ويژگي اصلي آن تغيير در اجابت مزاج و درد شکمي است . نکته مهم ، آن است که در سندرم روده تحريک پذير هيچ اختلال عضو شناخته شده اي با معاينه باليني و بررسي تشخيصي معمول يافت نمي شود و هيچ شاخص قطعي براي سندرم روده تحريک پذير وجود ندارد . بنابراين تعريف بيماري بر اساس معيارهاي باليني ، و به تشخيص پزشک خبره گذاشته مي شود .
• تظاهرات باليني
IBS بيماري جوانان است و اغلب مبتلايان ، در سنين کمتر از ۴۵ سالگي به سر مي برند ولي ممکن است افراد مسن نيز درگير شوند . زنان ، ۲ تا ۳ برابر مردان به اين بيماري مبتلا مي شوند . شايع ترين شکايت بيماران ، درد شکم همراه با تغيير اجابت مزاج به صورت يبوست ، اسهال يا هر دو است . درد در IBS مي تواند در قسمت هاي مختلف شکم احساس شود . ممکن است در قسمت بالاي شکم ، پايين شکم يا پهلوها حس شود . معمولاً درد ، دوره اي است و با دوره هاي تشديد يا تخفيف همراه است اما در بعضي بيماران ، درد دائمي مي شود . شدت درد ممکن است خفيف و قابل تحمل باشد يا آن قدر شديد باشد که فرد به طور دوره اي توان رفتن به سرکار را نداشته باشد . به هر حال درد شکمي تقريباً در تمامي بيماران فقط در ساعات بيداري وجود دارد و غالباً با مصرف غذاهاي خاص يا استرس عاطفي افزايش مي يابد و به عکس با دفع گاز يا مدفوع کاهش پيدا مي کند .
• تغيير اجابت مزاج
شايع ترين نشانه باليني IBS است . مهم ترين حالت ، يبوست همراه با اسهال و به صورت متناوب ، و به صورت دوره اي است .
يبوست ممکن است دوره اي باشد اما در نهايت ، پايدار و مقاوم به مسهل ها مي شود . همچنين اغلب بيماران احساس دفع ناکامل مدفوع دارند در نتيجه تند تند به دستشويي مي روند و زور زدن هاي يپاپي آنان سبب ايجاد مشکلاتي در راست روده و مقعد مي شود . اسهال در بيماران ممکن است نشانه اصلي باشد . اسهال به صورت حجم هاي کوچکي از مدفوع شل است . در اصل اغلب حجم مدفوع زياد نشده اما بيمار به طور مکرر براي دفع آن بايد به دستشويي برود . اسهال شبانه در اين بيماران هرگز ديده نمي شود و اگر فردي اسهال شبانه داشت حتماً پزشک به مشکلات عضوي فکر مي کند .
اسهال ممکن همراه با دفع مقادير زياد بلغم و ترشحات چسبناک ( شبيه خلط سينه ) همراه باشد و در پاره اي از موارد بلغم و نه اسهال ، شکايت اصلي بيماران را تشکيل مي دهد . خونريزي همراه مدفوع هرگز در IBS ديده نمي شود مگر بيمار به دليل اشکال دفعي ، همزمان بواسير يا شقاق داشته باشد . به هر حال در صورت وجود خون در مدفوع ، هميشه بيمار و پزشک بايد مراقب وجود بيماريهاي عضوي باشند و بررسي بيشتري انجام گيرد .
اسهال در IBS همراه با سوء جذب مواد تغذيه اي نيست و باعث کاهش وزن نمي شود بنابراين در صورت همراهي کاهش وزن در بيمار مبتلا به اسهال بايد به تشخيص IBS شک نمود .
اتساع شکم ، نفخ ، آروغ زدن يا دفع گاز زياد از مقعد شکايت شايع بيماران مبتلا به سندرم روده تحريک پذير است . مطالعات نشان مي دهد که در واقع در اغلب بيماران ، گازهاي روده اي افزايش نيافته اند بلکه حساسيت بيش از حد بيمار به مقدار اندک گاز باعث احساس بيش از حد گاز در روده شده است .
• شکايات گوارشي فوقاني
بسياري از بيماران از سوء هاضمه ، سوزش سردل ، تهوع و استفراغ شکايت دارند . گرچه خود IBS ممکن است دستگاه گوارش فوقاني را درگير نمايد اما اين علائم ممکن است نشانه وجود همزمان زخم يا جريان بيش از حد اسيد از معده به مري باشد و ممکن است در مواردي پزشک انجام بررسي دستگاه گوارشي فوقاني را لازم بداند .
• آيا کوليت عصبي همان سندرم روده تحريک پذير است ؟
اصطلاح کوليت نشانگر وجود التهاب در کولون است ، در صورتي که در بيماري IBS هيچ اختلال عضوي مشخص ( از جمله التهاب کولون ) وجود ندارد بنابراين اين کلمه يک غلط مصطلح است ، بايد از عنوان آن خودداري کرد .
• آيا بيماران دچار IBS مشکل روحي - رواني دارند ؟
بيماري مشخص رواني در بيماران IBS يافت نشده اما افراد مبتلا به IBS اغلب افرادي حساس و زودرنج هستند و بيش از ساير افراد ، به استرس هاي عاطفي - رواني حساسيت نشان مي دهند . اضطراب و افسردگي در بيماران IBS شايع تر است و در پاره اي از موارد نياز به مشاوره با روانپزشک وجود دارد . از طرفي سابقه آزارهاي جسمي ، روحي و جنسي در افراد مبتلا به IBS بيشتر از ساير افراد ديده مي شود .
• براي بيمار مبتلا به IBS چه بايد کرد ؟
مهم ترين مسآله در تشخيص IBS افتراق دادن آن از بيماريهاي عضوي با علائم مشابه است . بيماريهاي عضوي مثل سوء جذب يا بيماري التهابي روده مي توانند ايجاد اسهال خوني کنند و با توجه به درمان کاملاً متفاوت اين بيماري ها با IBS ، بايد بتوان به دقت آنها را از IBS تفکيک کرد . در بيماريهاي عضوي کاهش وزن ، تب ، دفع خون يا اسهال شبانه ممکن است وجود داشته باشد که به هيچ وجه در IBS ديده نمي شود . همچنين شروع بيماري در سنين بالاتر از۴۵ سال ، سير پيشرونده بيماري يا عدم قطع اسهال با وجود ناشتا ماندن طولاني ميتواند به نفع بيماري عضوي باشد و نياز به پيگيري و بررسي دقيق دارد و بايد بيمار براي معاينه دقيقه به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و در صورتي که پزشک در شرح حال و معاينه باليني نکته اي به نفع اختلال عضوي پيدا نکرد ، براي اطمينان خاطر ، بعضي از آزمايش هاي اوليه شامل شمارش تعداد سلول هاي خوني ، سرعت رسوب گلبولي ، تست هاي کارکرد تيروئيد آزمايش کامل مدفوع ممکن است ضرورت پيدا کند . در اغلب بيماران ، انجام رکتوسيگموئيدوسکوپي ( مشاهده قسمت انتهايي دستگاه گوارش تحتاني با آندوسکوپ مخصوص ) به همراه نمونه برداري از اين ناحيه الزامي است . بسته به نظر پزشک ممکن است روش هاي تشخيصي ديگر مثل رويت دستگاه گوارش فوقاني با آندوسکوپ ، رويت کل دستگاه گوارش با کولونوسکوپ يا عکسبرداري از کل روده باريک ضروري باشد و در بعضي موارد ، سونوگرافي شکم يا آزمايشات اختصاصي تر مدفوع يا خون توصيه مي شود .
• درمان
مهم ترين مساله در درمان بيمار آن است که بيمار اطمينان حاصل کند که بيماري وي خطرناک نيست ، علامتي به نفع بدخيمي وجود ندارد و سير بيماري ، پيشرونده نيست ، ارتباط صحيح پزشک با بيمار ، مهم ترين نکته در درمان مناسب بيمار است . در قدم بعدي بايد به بيمار گوشزد کرد که از مصرف غذاهايي که علامت هاي وي را تشديد مي کند خودداري کند ، قهوه ، کلم ، نخود ، لوبيا و بادمجان بعضي از اين غذاها هستند . در بعضي از بيماران ، شير و لبنيات باعث تشديد علائم بيماري مي شوند که بايد به بيمار گوشزد کرد که شير بدون لاکتوز مصرف کند .
در بيماراني که يبوست شکايت غالب است ، مصرف غذاهاي پرفيبر با داروهاي افزاينده حجم مدفوع مثل سبوس يا پسيليوم مي تواند مفيد باشد اما در بعضي بيماران اين داروها باعث افزايش نفخ و اتساع شکم مي شوند .
در بيماراني که اسهال ، شکايت غالب است مصرف اندک داروهاي ضداسهال مثل ديفنوکسيلات يا لوپراميد مي تواند مفيد باشد اما درمان با اين داروها بايد به عنوان يک درمان موقت تلقي شود و رژيم غذايي جايگزين آن شود .
داروهاي آنتي کلي نرژيک مي توانند نشانه هايي چون درد را به طور موقت برطرف کنند . بهترين اثر آنها زماني ظاهر مي شود که قبل از درد قابل پيش بيني ( مثلاً دردي که به دنبال غذاخوردن ايجاد مي شود ) مصرف شوند . دي سيکلومين و هيوسين از اين دسته هستند .
• داروهاي ضد افسردگي
اين داروها غير از تأثير بر اختلالات خلق مي توانند در کاهش درد بيمار بسيار مؤثر باشند و ممکن است در کاهش علائم مربوط به نفخ ، اسهال يا يبوست هم نقش بسزايي داشته باشند ، البته انتخاب نوع دارو کاملاً به تجربه پزشک معالج و بر اساس علامت غالب بستگي دارد .
شرح موضوع